Een diafragma is een ingenieus stelsel van lamellen waarmee je de grootte van de lensopening kunt variëren. Zo, dat is eruit. Gaan we nu verder in gewone-mensentaal. 😉
Zoals je misschien weet, is er voor elke situatie die je tegenkomt de ‘perfecte belichting’. Om die perfecte belichting te bereiken, kun je als fotograaf aan drie knoppen draaien: de sluitertijd, het diafragma en de lichtgevoeligheid van de sensor. Als je één knop wat verder opendraait, moet je een van de andere twee iets terugdraaien om de boel (de belichting) in balans te houden. Dat is precies de reden dat je in elke fotocursus struikelt over het fenomeen ‘belichtingsdriehoek’. Het is min of meer de technische basis voor het perfecte plaatje.
Wat doet een diafragma?
Met een diafragma regel je twee dingen: de hoeveelheid licht die op de sensor valt en de scherptediepte in je foto. Hoe verder je de opening van de lens dichtdraait, hoe minder licht er op de sensor valt. Een verder dichtgedraaid diafragma zorgt er tegelijkertijd voor dat er een groter gebied van voorgrond naar achtergrond scherp wordt op de foto.
De grootte van de lensopening wordt uitgedrukt met een ƒ-getal. Een diafragma dat wijd open staat heeft een klein getal (bijvoorbeeld ƒ/1.8), en een dichtgeknepen diafragma een groot getal (bijvoorbeeld ƒ/22).
Diafragma en smartphones
En nu komen we op het punt dat ze je in de meeste fotocursussen niet vertellen. Op een paar uitzonderingen na (hierover later meer) hebben smartphones geen instelbaar diafragma. Fabrikanten vermelden altijd wel een diafragmagetal om de grootte van de lensopening aan te geven. Dan staat er bijvoorbeeld dat de groothoeklens een diafragma van ƒ/1.8 heeft. Maar dat is dan ook meteen een vaste waarde: er zitten geen lamellen in de lens waarmee je het diafragma kunt verkleinen. De lensopening is dus altijd hetzelfde.
Het gevolg daarvan is dat je de belichtingsdriehoek niet op smartphones kunt loslaten. Een smartphone heeft maar twee knoppen voor een perfecte belichting: de sluitertijd en de lichtgevoeligheid van de sensor. Het is dus meer een ‘belichtingsschuif’.
Hoe groter de lensopening van een smartphonecamera is, hoe beter je kunt fotograferen bij minder goed licht (zonder de nachtstand te gebruiken). Een telefoon met een goede camera heeft een lensopening van minimaal ƒ/2.0, maar ook diafragmagetallen van ƒ/1.5 komen voor.
Smartphonefabrikanten vinden het leuk om deze diaframagetallen in de strijd te gooien, maar uiteindelijk zegt het weinig over de fotokwaliteit.
De uitzonderingen
Toch zijn er uitzonderingen. Samsung introduceerde jaren geleden een variabel diafragma twee Galaxy-telefoons. De Galaxy S9 en S10 uit 2018 en 2019 kunnen schakelen tussen diafragmastanden ƒ/1.5 en ƒ/2.4. Kennelijk vond Samsung het experiment niet geslaagd, want in de Galaxy smartphones die daarna volgden, keerde het variabele diafragma niet meer terug.
Pas in 2022 kwam er weer een smartphone met variabel diafragma op de markt. De camera van de Sony Xperia PRO-I kan schakelen tussen ƒ/2.0 en ƒ/4.0 zodat je de keuze hebt tussen een kortere en langere scherptediepte.
Maar het kan nog geavanceerder. De Xiaomi 14 Ultra uit 2024 heeft een variabel diafragma met 6 flinterdunne lamellen. Dankzij die lamellen kan de camera traploos (in 1024 stapjes, zegt Xiaomi) schakelen tussen ƒ/1,63 en ƒ/4. Het klinkt misschien niet bijzonder, maar het is een enorme stap in de wereld van smartphone-camera’s.
Nep-diafragma
Met de portretstand op je smartphone kun je de achtergrond onscherp(er) maken door tijdens of na een opname het diafragma aan te passen. Ook daar zie je vaak die ƒ/ getalletjes staan. Heeft je telefoon dan een variabel diafragma? Nee, toch niet: je smartphone simuleert een diafragma, maar dat is een blijft een software-trucje. Wel een heel slim trucje!
